Koos van der Burgh

Toespraakje bij de onthulling van de Maquette.

Al enige jaren geleden is aan de Bevervoorde een opgraving gedaan, waarbij de fundamenten van een kasteel werden blootgelegd. Dit kasteel vormde met de toenmalige huizen rond het Schild het begin van de stad Rijssen.

Daarvoor woonden er ook al honderden jaren mensen hier. Die waren vanaf de hogere gronden als de Koningsbelt lager gaan wonen, dichter bij het water.

Tijdens de opgravingen bleek hoe weinig Rijssenaren van het verleden van hun stad wisten. Dit leidde ertoe dat er meer studie werd gedaan door mensen die hun krachten bundelden in een werkgroepje. Een van de resultaten was, dat de stadsrechten weer boven water kwamen. En komt er binnenkort een publicatie over de geschiedenis van Rijssen in de Middeleeuwen.

Een ander gevolg was de wens om een soort afbeelding te maken in reliëf van het kasteel. Later is dat uitgegroeid tot een maquette van de stad in die periode.

Dick Poortman en ondergetekende hebben het voorwerk gedaan. Zoals waar welk huisje moest komen, hoe het eruit gezien kon hebben, hoe de Schildkerk eruit zag. En hoe de Bevervoorde eruit gezien kon hebben.

Van al die gegevens is een prachtige maquette gemaakt door Henk Roosink. Eerst in was, met diverse wijzigingen tot alle drie tevreden waren. En daarna is het in brons gegoten.

De stad Rijssen kan worden gezien als een ruwe cirkel met een stadspoort op alle windstreken, met uitzondering van het noorden door de daar gelegen rivier en moerassen (wegen naar het noorden liepen via de noordoostelijke poort). In het noorden stond een wachtpost, Brandlicht, terwijl in het noordwesten de ware vesting van de stad lag, de Krans, wat in de handen van de familie Bevervoorde was. De stad werd beschermd door een aarden wal met een dichte doornhaag erboven. Een rondlopende weg achter de wal zorgde voor toegankelijkheid van de ‘wallen’ voor militaire eenheden. Deze weg is in Rijssen terug te vinden als de diverse ‘wal’ straten. Om de stadswal lag een gracht.

De maquette.

Wat betreft de locatie van de maquette. Deze staat op historische grond. Op een plek binnen de gracht van de Bevervoorde. Deze gracht wordt symbolisch weergegeven door de muur rondom het plein.  De vierkante speelplaats is de plek van de vierkante vesting, de Bevervoorde.

Zo kunt u schaal 1 op 1 zien wat het formaat van het kasteel was. En in de maquette hoe het kasteel er mogelijk heeft uitgezien.

De Schildkerk is te herkennen. En aan het einde van de middeleeuwen waren er twee beuken, nu drie. Het stratenpatroon is te herkennen, de bebouwing. De Watermolen kunt u vinden als u goed zoekt.

Kijk en zie en loop rond in de stad. En bedenk bij de maquette hoe het was.

IJzertijd

De IJzertijd is het tijdperk van de belangrijke technologische vernieuwingen. Ten eerste deed het ijzer zijn intrede. Anders dan brons is ijzer in eigen land beschikbaar in de vorm van moeras-ijzererts. Op verschillende plaatsen ontstonden kleine ijzerindustrieën, die in de lokale behoefte aan ijzer konden voorzien.

Een tweede vernieuwing was de grootschalige winning van zeezout langs de kust. Archeologische vondsten hebben duidelijk gemaakt dat dit zout over lange afstand werd verhandeld.

Een derde vernieuwing waren de zogenaamde Celtic fields, een akkerbouwsysteem dat tot in de Romeinse tijd in gebruik zou blijven. Celtic fields zijn kleine vierkante akkertjes, omgeven door lage aarden walletjes. Als deze akkers na verloop van tijd uitgeput raakten, werden er nieuwe bijgemaakt. In de loop der tijd ontstond zo een schaakbordpatroon van akkertjes. De IJzertijdboeren woonden in langgerekte huizen van hout, waar mens en vee onder één dak leefden. Als een huis na ca. één generatie onbewoonbaar was geworden, werd er verderop een nieuw gebouwd. Het oude huis werd waarschijnlijk niet afgebroken, maar zo lang mogelijk gebruikt voor andere doeleinden. Zo ``wandelde'' een nederzetting in de loop der tijd door het landschap. De doden werden echter begraven op een centraal grafveld dat van generatie op generatie in gebruik bleef. Vooral daar zoeken archeologen dan ook naar aanwijzingen voor de hiërarchie binnen de IJzertijdsamenlevingen.  In de vroege IJzertijd moeten er in Zuid-Nederland machtige heren hebben rondgelopen. De zgn. ``vorstengraven'' van Wijchen, Oss en Meerlo bevatten rijkversierde voorwerpen die uit zuidelijker streken waren geïmporteerd.

De bewoners van Noord-Nederland onderhielden daarentegen vooral contacten met Duitsland en Scandinavië. Deze culturele tweedeling bleef tot ver in de moderne tijd bestaan.

www.archeologienet.nl

Regio Twente:
Er zijn maar weinig gebieden in Nederland die als regio zo lang bestaan als Twente. Al meer dan duizend jaar kon het een eenheid blijven. De oudste aanwijzingen zijn de derde-eeuwse opschriften op altaarstenen uit de muur van Hadrianus, een Romeinse verdedigingslinie in Noord-Engeland. Hierop wordt verwezen naar 'cives Tuihanti', burgers van Twente.
Uit latere schriftelijke gegevens blijkt dat aan het eind van de achtste eeuw gesproken werd over het gouw Twenthe. Dit was een boerenvrijstaatje, bestuurd door een edelman die door vrije boeren gekozen werd.

 Een dorpje rond 750 na Chr. (Hunnebedmuseum)

De stad Rijssen:

Deze ontstond uit de nederzetting Risnen die geconcentreerd was rondom de uitlopers van de Regge en bij de plek waar de Schildkerk vandaag de dag staat. Het landschappelijke punt gekozen voor de nederzetting, die Rijssen is gaan heten, was een voorde in de rivier op een voor ons onbekend tijdstip. Gelegen tussen uitgestrekte moerasvelden die hele noordelijke en westelijke gebied rondom Rijssen omgaf, terwijl de Regge zowel het noorden als het oosten afschermde. Door de velden van veen waren slechts enkele paden,

Risnen was het geestelijk centrum van Holten, Notter en Enter en waarschijnlijk ook de marktplaats voor deze plaatsjes. Dankzij de beschermende stadsrechten konden deze marktdagen uitgroeien, terwijl de ambachtslieden door de vrijmaking voor zichzelf gingen produceren en ten volle konden profiteren van de lokale grondstoffen, houtskool en ijzererts. Tevens werd in Risnen ook recht gesproken en was ze door haar stadswallen een burcht van veiligheid in een wereld waar de wilde landen onder ‘God’s vrede’ vielen, maar niet werden uitgedragen.

Een belangrijke economische mijlpijl voor Rijssen is haar toetreding tot de Hanze geweest, rond dezelfde tijd als Deventer ergens rond 1350. Dit is een logische ontwikkeling geweest. Rijssen was  belangrijk door haar grondstoffen, de ligging aan de Regge en de positie ten opzichte van Duitsland en de Nederlandse Hanze-steden.

Het einde van de Hanze was, bijzonder genoeg, ook rond de tijd dat Rijssen als stad ophield van betekenis te zijn. Rond 1450 heeft Rijssen een ramp doorstaan, in de vorm van een grote brand. Hoe deze brand is uitgebroken en waarom Rijssen toen verdween uit de geschiedenisboeken is onbekend en blijft een vraag waarop antwoord moet worden gevonden. Misschien had het te maken met de strijd tussen Holland en Bourgondië, misschien was het een ongeluk, maar de consequenties voor Rijssen waren zo groot, dat deze rijke, Middeleeuwse stad verdween en pas enkele eeuwen later weer te vinden is in oude bronnen.

In de Hanzeperiode krijgt Rijssen ook zijn stadsrechten.